Door Peter Mangnus

Verslag van vierde lezing in de lezingencyclus in het kader van het Heilig Jaar van Bamhartigheid in Oost Zeeuws-Vlaanderen, gehouden op 18 mei 2016 in de H. Catharinakerk te Hengstdijk.

Jos de Kreek opent de bijeenkomst en introduceert Frater Broer Huitema van de Congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, beter bekend als Fraters van Tilburg.

Frater Broer Huitema houdt vervolgens zijn lezing over het thema:

‘Barmhartigheid en Broederschap’

Frater Broer Huitema geeft een korte schets van de congregatie die nog met zo’n driehonderd leden actief is in 10 landen in Afrika, Azië, Amerika en Europa, en over zijn intrede en betrokkenheid bij de congregatie waarvan hij 12 jaar algemeen overste is geweest.

Centraal thema van de Fraters van Tilburg is: barmhartigheid.

Het begint bij de Gulden Regel: “ Behandel anderen nooit op een manier waarop je zelf niet behandeld wilt worden.” Deze eeuwenoude regel van Confucius (600 jr. v. Chr.) is een belangrijk gegeven van alle wereldgodsdiensten. De paus roept in ‘ Misericoridiae vultus’ (het gelaat van barmhartigheid: Jezus Christus) ook ons op om dit gelaat te zijn. Ook de armen zijn het gelaat van barmhartigheid. Een van de patronen van de congregatie, de heilige Vincentius, zegt dat als we de armen ontmoeten, we Christus, God ontmoeten.

In zijn schrijven benoemt de paus de wezenskenmerken van de barmhartigheid:

• het woord barmharigheid openbaart de kern van het mysterie van de Drie-eenheid;
• het is de ultieme daad waarmee God ons tegemoet treedt;
• het is de fundamentele wet de zich verbindt in het hart van iedere persoon die oprecht kijkt in de ogen van zijn broeder en zuster op hun levensweg;
• het is de brug die God en mens verbindt, onze harten openstelt voor de hoop om eeuwig bemind te worden, ondanks onze zondigheid.

Frater Huitema noemt ook verbindingen tussen barmhartigheid met thema’s in de Schrift:

• relatie met Jezus: het openbaren van het mysterie van goddelijke liefde in al zijn volheid;
• relatie met vergeving: het sacrment van verzoening;
• relatie met gerechtigheid: twee dimensies van de realiteit waarbij barmhartigheid zelfs rechtvaardigheid overstijgt;
• relatie met zending van de kerk: de kerk als oase van barmhartigheid.

In Nederland is er sprake van kleiner worden en ook afbouw van de congregatie: waren er in 1967 nog 700 fraters, nu zijn dat er nog een kleine 40. In deze crisis in het religieuze leven zijn er twee fundamentele beslissingen genomen:

• congregationeel: proces van herbronning, crisis is ook aan onszelf te wijten; teruggaan naar het begin, waar is het om begonnen ? Missie van barmhartigheid: de mensen dienen. Kernwoorden zijn barmhartigheid en broederschap met als bron Jezus, onze Barmhartige Broeder die wij willen volgen in de weg van leven in Gods aanwezigheid, in de weg van delen met medebroeders en in de weg van dienen, vooral van de kwetsbaren;
• Nederland: naast afbouw ook opbouw: wat kunnen we betekenen in de huidige samenleving, wat zijn de tekenen van de tijd?

Deze beide processen lopen vrijwel parallel.

Over het broederschap in en vanuit de congregatie zegt Frater Broer Huitema dat dit zowel een Bijbels, een kerkelijk als een congregationeel fundament heeft. Het Bijbels fundament is te vinden in onder andere Handelingen 2, 44-47 (“Allen die het geloof hadden aangenomen, bleven bijeen en bezaten alles gemeenschappelijk…”), Psalm 133 (“Wat is het toch goed, wat is het heerlijk, om als broeders en zusters eendrachtig samen te wonen.”), Matteus 25, 31-46 (…”Ik verzeker jullie, alles wat je voor één van deze minste broeders van Mij hebt gedaan, heb je voor Mij gedaan.”…, relatie broederschap en missie).

Broeders worden geroepen op broeders te zijn van Jezus Christus, broeders onders elkaar te zijn, broeders van iedere mens te zijn en broeders te zijn omwill van broederlijkheid in de kerk. Broederschap is niet eenvoudig, daar moet je aan werken en het gaat gepaard met ook conflicten. Gods Barmhartigheid is echter zo groot dat er altijd een mogelijkheid is tot herstel en tot verzoening.

De zending van Barmhartigheid en Broederschap krijgt gestalte in de werken van Barmhartigheid:

• in Nederland met aandacht voor spirituele bezinning, aandacht voor mensen in de wijk die eenzaam zijn, opvang van vluchtelingen, ontmoeting met anderen, ondersteuning van centrum ZIN (zin in werk, verbinding spiritualiteit en werk) te Vught en de beweging van barmhartigheid die bezinningsbijeenkomsten over barmhartigheid organiseert;
• internationaal met projecten in onderwijs, zorg, opvoeding , gevangenissen en landbouw en met ondersteuning voor Wereldjongerendagen. Voorbeeld hiervan is ondersteuning van Aids-patienten in Kenia met verbouwen van gewassen, dit om hen niet bij de pakken neer te laten zitten maar iets op te laten pakken en hen zelf ook in hun onderhoud te kunnen laten voorzien en mede daardoor ook de maatschappelijke acceptatie te vergroten.

Op deze wijze wordt het delen van spiritualiteit deel van de zending van de spiritualiteit van Barmhartigheid en Broederschap. In Nederland is inmiddels ook een geassocieerd lidmaatschap mogelijk waarbij mensen lid kunnen worden van de congregatie zonder gelofte te hebben afgelegd.

Het begrip barmhartigheid kent als vergelijkbare termen ‘compassie’ en ‘mededogen’ en had in het verleden ook een negatieve connotatie van neerbuigendheid als mensen bijvoorbeeld financiële bijstand kregen vanuit de Vincentius-vereniging omdat ze ‘dat vast goed konden gebruiken’. Barmhartigheid gaat juist om wederkerigheid.

Het gaat erom dat je ‘tot in de ingewanden’, ‘tot in de moederschoot’, geraakt wordt door de hulpvraag en noodkreet van je naaste.

De kern van barmhartigheid is: zien – bewogen worden – in beweging komen.

Barmhartigheid begint met ‘zien’, vervolgens geraakt worden ‘tot in je ingewanden’. En daarna in bewegng komen: je moet wel iets gaan doen, je kunt niet anders… Zoals de barmhartige Samaritaan die zag, bewogen werd en in beweging kwam. En ook zoals in de gelijkenis van de vader met de twee zonen. Toen de verloren zoon nog ver van huis was, zag zijn vader hem al (aankomen), werd hij ontroerd en liep snel op hem af, viel hem om de hals en kuste hem. Dit is de morele dimensie van barmhartigheid, naast de sociale dimensie van barmhartigheid van het concreet hulp bieden.

De barmhartigheid van God en Jezus :

• barmhartigheid: het wezen van God;
• Jezus Christus: het gelaat van de Barmhartige;
• barmhartigheid behoort tot de kern in alle wereldreligies.

Kenmerken van deze barmhartigheid zijn dat ze naast durven en dulden ook met zachtheid én met kracht (Mansuete en Fortiter, zachtmoedig en sterk, de lijfspreuk van Joannes Zwijsen, stichter in 1844 van de Congregatie van de Fraters van Tilburg) wordt betracht. Op het affiche van de vader en de (verloren) zoon zijn deze twee kenmerken verbeeld in de twee verschillende handen van de vader: een vrouwelijke hand en een mannelijke hand die symbool staan voor:

• met tedere hand: met zachte hand;
• met krachtige hand: met kracht, geen soft gedoe.

Dus met zachte hand en met kracht tegelijkertijd.
In een fragment uit de film van Taylor Hackford over de blinde zanger Ray Charles wordt de harde kant van barmhartigheid vertoond in het bewust niet ingaan door diens moeder op de roep om hulp van het nog jonge blindgeworden kind Ray bij het vinden van zijn weg in huis, dit om het kind te leren dit op eigen kracht te doen.

Frater Broer Huitema sluit zijn lezing af met het gaan in Barmhartigheid en Broederschap:

1. in het spoor van Jezus, onze Barmhartige en Broeder: dat is onze zending, onze opdracht. Niet van/door getuigen, op de eerste plaats door manier waarop we zelf leven. Dat is (ook) een krachtige getuigenis doordat je dit laat zien;
2. als gave en opgave:
   • gave: het is ook iets wat ons gegeven is: we zijn broeders van elkaar en mogen barmhartigheid ondervinden;
   • opgave: dubbele kant – het is soms ook wel een last en soms lastig.

Er waren reacties van enkele deelnemers waarbij werd ingebracht dat niet alle barmhartigheden echt zijn. Ook werd de vervolging benoemd van christenbroeders –en zusters in sommige islamitische landen en werd verwezen naar de kruistochten die naar het geloof van de kruisvaarders ook gehoorzaamheid waren aan de barmhartige en rechtvaardige God.