door Peter Mangnus
Verslag van vijfde lezing in de lezingencyclus in het kader van het Heilig Jaar van Bamhartigheid in Oost Zeeuws-Vlaanderen, gehouden op 8 juni 2016 in de H. Catharinakerk te Hengstdijk.
Jos de Kreek opent de bijeenkomst en introduceert Diaken Vincent de Haas: diaken in regio Breda-oost van Bisdom Breda en docent bij de priester- en diakenopleiding Bovendonk waar hij les geeft in het Bijbelboek Psalmen.
Diaken Vincent de Haas houdt vervolgens zijn lezing over het thema:
‘De psalmen van (on)barmhartigheid.
De psalmen gaan terug tot de tijd van koning David en zijn met een geschiedenis van 3.000 jaar de oudste liederen die we kennen. De psalmen zijn eeuwenlang in het gregoriaans gezongen. Ze vormen het hart van heel de Schrift en er wordt ook wel gezegd: “als je het boek der Psalmen kent, ken je heel de Schrift”. En zoals de Thora van Mozes is er ook een indeling van de 150 psalmen in vijf boeken. Het woord ‘psalm’ is een Grieks woord en betekent het in beweging brengen van een snaar en dan klinkt er muziek die ons tot zingen brengt, in het Hebreeuws ‘spreekgezang met snaarbegeleiding’. Naar het beeld van David met zijn harp of lier.
Barmhartigheid, ook wel mededogen, compassie of goedertierenheid, is niet vanzelfsprekend, het woord ‘onbarmhartigheid’ ligt ons veel meer op de lippen.
Wat is onbarmhartigheid ? In de psalmen 37, 58, 83 en 109 komt het aan de orde met oog om oog, wraak op wraak. In het getijdenboek kom je deze niet meer tegen, het is teveel vervloeken en wraak op wraak. Maar je haalt dan wel wat weg uit de Bijbel. En kijk eens naar onszelf: ook onze samenleving is vol onbarmhartigheid waarin bijvoorbeeld mensen die hun straf hebben uitgezeten, amper een kans krijgen om een nieuw leven te beginnen. Deze psalmteksten zetten ons aan om net zo lang te bidden totdat al het gif uit ons is weggehaald, ze beiden als het ware gif als tegengif. Het is een manier die we in onszelf hebben te zoeken tot we een nieuwe weg vinden.
In de tekst van psalm 137 zitten we aan de oevers van Babel . Jeruzalem is verwoest en toch zingen we: ‘Jij dochter Babel, vernielzuchtige vrouw, gelukkig degene die vergeldt wat jij ons misdeed…’. Is dat nou de Bijbel, het Boek van de Liefde van God? Toch wel, het zit diep in ons, We moeten onszelf niet beter rekenen dat de mensen van 2.500 jaar geleden. Maar er is de hoop dat we het beter kunnen doen, we kunnen ons spiegelen aan Jezus.
Jezus, een wetsgetrouwe jood die deed wat gedaan moest worden, die elke sjabbat naar de synagoge ging en daar de psalmen bad. Zou Jezus deze teksten hebben overgeslagen? Waarschijnlijk niet. Elke wetsgetrouwe jood begint met psalm 1 en zingt door tot en met psalm 150. Daarbij wordt geen vers overgeslagen. Het bidden en reciteren van deze psalmen als manier om ze naar binnen te laten komen, om ze te kunnen begrijpen.
Met psalm 88 als meest donkere psalm, vol met eenzaamheid en cynisme, waar je helemaal koud en akelig van wordt. Hoe eenzaam kan een mens zijn? De mens die ziek is, die eenzaam is, waar iedereen met een grote bocht omheen loopt. Mensen in verpleeghuizen, vluchtelingen. Je kunt deze psalm alleen maar bidden als je onder het kruis gaat staan, als je met Jezus Christus meebidt. Tegelijkertijd is het kruisteken ook een teken van geloof en hoop. God verricht wonderen aan doden. Het is God die ons redt.
Psalm 88 is een brug naar ander deel van barmhartigheid. Barmhartigheid is letterlijk de vertaling van misericordia. Met ‘hart’ in het midden. Een hart dat erbarmen heeft voor de mensen om ons heen. Je ziet iets en je moet wel tot actie overgaan, je doet gewoon zonder je af te vragen of je het wel kunt en of je er wel tijd voor hebt.
God zegt dat Barmhartigheid Zijn Naam is. God is de Barmhartigheid zelf, waarachtig, liefde, geduld, genade. God die barmhartig was voor het volk van Israël dat, bevrijd uit Egypte, een gouden kalf gaat aanbidden, en waarvoor God na dreiging met vernietiging, toch barmharig is.
Als mens doe je dingen die je niet wilt maar die in je aard zitten. Barmhartigheid heeft dan alles met vergeving te maken. Echte oorlog kan pas voorbijgaan als je elkaar kunt vergeven. De tweede wereldoorlog is ontstaan doordat de Duitsers de Engelsen en Fransen niet konden vergeven, en andersom.
De kracht van het christendom is vergeving en verzoening. Een houding van vergeving: ben je in staaat om te vergeven, om te verzoenen? Mag een gevangene opnieuw beginnen, zijn wie hij is?
Op weg naar een toekomst? Vragen die onszelf aangaan.
In Exodus lezen we: de Heer is barmhartigheid, vergeving en verzoening.
En dan zijn er de psalmen met woorden van barmhartigheid.
Psalm 4: ‘Wees genadig (barmhartig), hoor mijn gebed’. Ik hoop dat God naar mij omziet en met mij gaat, in elke omstandigheid
Psalm 51: ‘Wees mij genadig, grenzenloze barmhartigheid’. Je bent zoals je bent, vanaf je geboorte, onlosmakelijk met je zelf verbonden. Dit kun je de erfzonde noemen.Wis niet uit wat ik heb misdaan. Henri Nouwen zegt hierover dat God er niet op uit is om ons klein en nietig te laten zijn maar ons opnieuw met doopwater te overgieten. God zoekt berouwvolle geest, een rouwmoedig en vermorzeld (opengebroken) hart. Barmhartigheid is zelf ervaren dat God ons aanneemt zoals we zijn en met ons op weg gaat.
Psalm 103: liefdevol en barmhartig is onze Heer, geduldig en trouw. Niet eindeloos blijft Hij twisten, niet eeuwig duurt Zijn toorn. Zo ver als het oosten van het westen is verwijderd, zo ver werpt Hij onze misdaden van zich af. Barmhartigheid krijgt zijn hele ontplooiing en wij worden meegenomen in Zijn Heilsgeschedenis.
Tot slot psalm 145 en psalm 150, Halleluia-psalmen: barmhartig en liefdevol is de Heer, Hij blijft geduldig en trouw. Goed is de Heer voor alles en allen en Hij ontfermt zich over heel de schepping.
Ignatius van Loyola, stichter der Jezuieten zegt het zo: ‘Hij kijkt naar de globe der aarde en ziet de ellende van de wereld. Hoe moet dat verder? En Hij daalt zelf af in de schepping. Het wonder van de incarnatie: Jezus. God komt zelf naar ons toe om voort te leven onder ons’.
Het Kind wordt ook in onze armen gelegd.
God kijkt naar onze schepping en God is goed voor alles en iedereen. Jezus zegt: ‘God laat de zon opgaan over goeden en slechten.’
En wij: wat doen wij met wat we gekregen hebben? God is barmhartig voor ons, Gods barmhartigheid kan tot ons komen door mensen om ons heen.
Wees barmhartig als de Vader, wij mogen Hem navolgen.
On-barmhartigheid zit vooral in ons zelf. De psalmen vertellen veel meer over Barmhartigheid die God zelf is. God daagt ons uit om barmhartig te zijn. ‘Als de barmhartige Vader.’
“Misericordes sicut Pater”: met dit gezang van het Jaar van Barmhartigheid wordt de bijeenkomst afgesloten
